Waar ging de Atjeh oorlog over?

De Atjeh-oorlog, de periode van modern imperialisme van 1873 tot 1942, kan met recht een dieptepunt uit de Nederlandse koloniale geschiedenis genoemd worden. Atjeh geldt als een zwarte bladzijde in de geschiedenis van Nederlands-Indië. De oorlog in Atjeh was de langste en meest kostbare oorlog die Nederland in Indonesië heeft gevoerd. De Atjehoorlog was een koloniale oorlog die het Koninkrijk der Nederlanden voerde met het aanvankelijk oogmerk om de zeevaart door Straat Malakka te beveiligen tegen zeeroverij uit Atjeh.

Op 26 maart 1873 verklaarde Nederland Atjeh de oorlog en vertrok het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger, kortweg KNIL, met 3000 man naar Atjeh en proberen zij het sultanaat Atjeh op het eiland Sumatra te veroveren. Naast gebiedsuitbreiding is de haven Sabang in Banda Atjeh een belangrijk doel van deze expeditie. Bovendien liggen er in Atjeh verschillende olievelden.

Deze eerste expeditie loopt uit op een zwaar verlies voor de Nederlanders. De strijd werd nog heviger door het feit dat de islamitische Atjehers de oorlog beschouwden als een ‘Heilige Oorlog’ tegen de in hun ogen goddeloze Nederlanders. In 1874 probeert het Nederlandse koloniale leger (KNIL) het opnieuw en bezet het paleis van de sultan. De sultan vlucht, maar hij blijft zich verzetten tegen de bezetters. Het is de eerste zware langdurige koloniale strijd sinds de Java-oorlog (1825-1830).

Pas door de komst van kapitein Van Heutsz nam de oorlog een definitieve wending. Hij voerde een contraguerrillaoorlog met het Korps Marechaussee. Met behulp van Indische militairen drukt hij het verzet hardhandig de kop in, die vele slachtoffers eiste. Maar de nieuwe strategie had ‘succes’ en in 1903, na dertig jaar oorlog, gaf de sultan zich over. De sultan en de andere leiders van Atjeh werden gedwongen om een ‘Korte Verklaring’ te ondertekenen. Hiermee stelden zij zich onder het Nederlandse gezag en mochten zij geen contacten met het buitenland zoeken. Atjeh werd een deel van Nederlands-Indië, nadat er een ‘spoor van rook en bloed’ door het land is getrokken.

De Atjeh-oorlog is het begin van de koloniale politiek van uitbreiding. Nederland maakt van haar koloniale gebieden in het Indische eilandenrijk één aaneengesloten Nederland in de Oost. Van Sabang in het westen tot Merauke in het oosten. Ongeveer 100.000 inlanders lieten in de nu en dan oplaaiende strijd het leven.

Wat is KNIL? Waarom praten KNIL militairen niet over vroeger? Wat is de Bersiap-periode? Wat is de betekenis van Merdeka? Wat betekent Tempo Doeloe? Wat waren contractpensions? Wat is een vreemdelingenlegioen? Waarom noemen ze Indo’s pinda’s? Waarom noemen ze Indo’s blauwe? Wat werd er afgesproken in het Akkoord van Linggadjati? Wat was de T-Brigade? Wat is Indisch zwijgen? Wat is de Pakan Baroe spoorlijn? Wat wordt er bedoeld met politionele acties? Wat wordt er bedoeld met zuiveringsacties? Wat deden oorlogsvrijwilligers in Nederlands-Indië? Wie is Zwarte Sinterklaas? Wat is een spijtoptant? Wat zijn ploppers in Nederlands-Indië? Wat is een Ereteken voor Orde en Vrede? Werden er ook militairen uit het Nederlandse leger voor een bepaalde periode bij het KNIL gedetacheerd?

Wil je meer weten over KNIL of zoek je informatie over een ouder of voorouder die bij het KNIL zat, dan kun je terecht bij Nationaal Archief of Nationaal Militair Museum.