Wat is hoogbegaafdheid?

Wat is hoogbegaafdheid?

8 november 2024 0

Hoogbegaafde kinderen zijn geen wonderkinderen. Er zijn veel vooroordelen en clichés rondom hoogbegaafdheid. Ook wordt veelal een foute associatie gelegd met hoogbegaafdheid en het is een term die vaak verkeerd geïnterpreteerd wordt. Betekent hoogbegaafdheid gewoon slim zijn of is er meer? In de praktijk zien we dat deze term behoorlijk wat weerstand kan oproepen en een hete aardappel is in menig discussie.

Als het gaat om hoogbegaafdheid, dan denken de meesten meteen aan ‘superslimme’ mensen, topprestaties op school, en indrukwekkende banen. Er wordt al gauw aan wonderkinderen gedacht, zoals bijvoorbeeld Albert Einstein, theoretisch natuurkundige. De realiteit is anders. De ene hoogbegaafde is de andere niet. (Hoog)begaafdheid is niet hetzelfde als een hoge score op een IQ-test. Dit staat allang niet meer ter discussie.

Let op! Hoogbegaafd is iets heel anders is dan hoogintelligent, maar deze twee termen worden in dagelijkse praktijk snel met elkaar verward. In de praktijk blijkt dat we hoogintelligente kinderen vaak hoogbegaafd noemen. Het is goed om je te beseffen dat je als hoogintelligent kind een stuk makkelijker mee komt op school en in de maatschappij dan als hoogbegaafd kind.

Hoogbegaafdheid is geen stoornis of ziekte en komt daarom niet voor in de DSM-classificatie (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Hoewel ‘hoogbegaafdheid’ geen ‘diagnose’ is, kan er wel een vaststelling gedaan worden. Wie stelt de diagnose hoogbegaafdheid? Het is belangrijk dat je kiest voor een tester die specifieke, aantoonbare kennis en ervaring heeft met hoogbegaafdheid. Het signaleren van hoogbegaafde leerlingen is dus niet gemakkelijk. Een model geeft geen uitsluitsel en een IQ test is niet genoeg.

Misdiagnoses komen wel regelmatig voor kun je over wel zien en lezen en die zorgen voor schade en onnodig lijden. Omdat de benadering en/of behandeling die wordt toegepast, niet tegemoet komt aan de behoeften van het kind. Dit gaat dan ten koste gaat van onder meer het welbevinden en het zelfbeeld. Het is dan ook belangrijk om deze misdiagnoses te voorkomen. Met name in het onderwijs kunnen hoogbegaafde kinderen zich te weinig gehoord, gezien en begrepen voelen. Hierdoor kunnen zij allerlei gedragsproblemen ontwikkelen. Een kind kan stil en teruggetrokken worden, en bijvoorbeeld oogcontact uit de weg gaan. De reactie kan ook zijn dat een kind juist heel druk worden of ‘clownesk’ gedrag gaan vertonen vanwege een gebrek aan uitdaging.

Het is van belang te weten dat er in de wetenschap nog steeds geen eenduidige definitie is geformuleerd van hoogbegaafdheid. Wanneer ben je hoogbegaafd? Het kan op veel verschillende manieren tot uiting komen. En wat zegt het eigenlijk over jou als je hoogbegaafd bent? Steeds vaker worden kinderen aangemeld met de vraag of er sprake is van hoogbegaafdheid, waarbij hoogbegaafdheid vervolgens niet (eenduidig) naar voren komt in een begaafdheidsonderzoek.

De psychologische wetenschap houdt zich bezig met intelligentie en ontwikkeling. Hierbij gebruikt men begrippen als gemiddeld intelligent, zwak- en hoogbegaafd. Vaak veronderstelt men bij hoogbegaafden dat ze wel uitzonderlijk hoog moeten scoren op IQ-tests, dus een score hoger hebben dan 130. Uiteraard maakt de cognitieve potentie van kinderen wel deel uit van hun begaafdheid. 100 is het gemiddelde dat overeenkomt met mavo/vmbo-denkniveau. Vanaf een score van 130 spreekt men van hoogbegaafdheid. Met een IQ score tussen de 120 en 130, wordt vaak gesproken over ‘meerbegaafd’. Een score van 145 of meer valt in de categorie ‘uitzonderlijk begaafd’.

Het klinkt bijna als een zegen. Hoogbegaafdheid betekent dat iemand op een andere manier denkt en handelt dan anderen. Dit kan tot problemen leiden, soms meer dan je zou denken. Hoogbegaafden denken niet alleen anders en sneller, ze voelen zich ook vaak anders dan anderen. Dit gevoel kan zelfs al als kleuter ontstaan. Een aantal vaak voorkomende kenmerken van hoogbegaafdheid:

  • Complex en divergent denken
  • Nieuwsgierig en kritisch ingesteld
  • Sterke fantasie en creativiteit
  • Groot rechtvaardigheidsgevoel
  • Sensitiviteit en intensiteit
  • Perfectionistisch ingesteld
  • Snel denken en schakelen
  • Voorsprong in de ontwikkeling
  • Ongebruikelijk goed geheugen
  • Leergierig en breed geïnteresseerd
  • Bovengemiddelde intelligentie

Zoals je ziet gaat hoogbegaafdheid verder dan enkel een bovengemiddelde (cognitieve) intelligentie. Het gaat om een wezenlijk andere manier van denken en doen. Persoonlijkheid, creativiteit en doorzettingsvermogen spelen ook een belangrijke rol. Het is een wezenlijk deel van het ´zijn´ van de mens, hoe je als mens denkt en handelt. Hoogbegaafdheid is voor een groot deel erfelijk, maar ook ouders die niet hoogbegaafd zijn, hebben hoogbegaafde kinderen. Ongeveer 2,5 procent van de bevolking is hoogbegaafd. In Nederland komt dat neer op ongeveer 430.000 hoogbegaafde mensen.

Maar er zijn ook andere theorieën die kijken naar het ontwikkelingspotentieel (psychomotorisch, zintuiglijk, intellectueel, beeldend en emotioneel). Ook wel ‘creatief begaafden’ genoemd. Toch zegt de uitslag van een IQ-test zeker niet alles. Soms scoort een kind zelfs lager omdat hij de test niet interessant vindt. Het kind conformeert zich dus niet aan een test omdat het zijn belevingswereld niet prikkelt. Ook kan een hoogbegaafde juist leerproblemen krijgen, omdat school niet uitdaagt. Of het kind durft niet te laten zien dat het heel slim is (het zogeheten ‘sociaal onderpresteren’) om niet te worden gepest. Bij het zogenoemde onderpresteren uit sociaal motief heb je je aangepast aan het niveau en de verwachtingen van anderen. Dit heb je veelal gedaan om geaccepteerd te worden of te vermijden dat klasgenoten denken dat ze een nerd zijn. Uitslagen kunnen verschillen per testmethode.

Als je hoogbegaafd bent zal je ook meerdere van de volgende dingen herkennen:

  • Je bent snel overprikkeld of onderprikkeld;
  • Je bent snel verveeld;
  • Andere personen begrijpen je niet altijd;
  • Je stroomt over van gedachtes en ideeën;
  • Je vindt minder sociale aansluiting bij anderen;
  • Je ervaart stress en/of slaapproblemen;
  • Je voelt je eenzaam
  • Je hebt meer kans op het krijgen van een depressie;
  • Je hebt op latere leeftijd moeite met ‘leren’, omdat je in je jeugd niet genoeg uitgedaagd bent om te leren;
  • Je hebt een fixed mindset. Intelligentie is een vaststaand iets; als je iets niet kan, ga je het ook niet proberen te leren;
  • Maar ook verschillende uitdagingen zoals isolement, demotivatie, angst om fouten te maken of prestaties neerzetten die niet passen zijn bij potentieel of bepaalde verwachtingen;
  • Sommigen roepen dat hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit twee evenwaardige en onafhankelijke eigenschappen zijn; anderen zeggen dat het om hetzelfde gaat.
  • Een kind met een sterke emotionele gevoeligheid bouwt vaak een zeer sterke band op met zijn ouders en broer/zussen.

Helaas gaat het niet met alle hoogbegaafden vanzelf goed. Een fiks aantal hoogbegaafden loopt tegen problemen aan. Een groot aantal heeft problemen gerelateerd aan hoogbegaafd zijn, zoals stress en burnout, depressie, eetproblemen, concentratieproblemen, slaapproblemen, eenzaamheid, angstklachten als faalangst, leerproblemen, onzekerheid, perfectionisme, stemmingswisselingen, overgevoeligheid, relatieproblemen, minderwaardigheidsgevoelens, problemen op het werk of school of andere problemen. Er is ook overlap tussen de herkenningspunten van hoogbegaafdheid en die van hoogsensitiviteit en met andere gedrag- of leerstoornissen of onderliggend trauma en hechtingsproblematiek.

Leer- en gedragsproblemen, maar ook stoornissen en syndromen, worden bij hoogbegaafde personen vaak pas op late leeftijd herkend, vaak omdat zij door hun hoge intelligentie hun problemen weten te maskeren. En dan heb je nog de hoogbegaafden die er pas op latere leeftijd achter komen dat zij een IQ > 130 hebben. Zij ervaren iets dat vergeleken kan worden met een rouwperiode: ‘Hoe was mijn leven gelopen als ik het geweten had?’

Hoogbegaafde kinderen, pubers of jongvolwassenen kunnen gedragingen vertonen die op het eerste gezicht raakvlakken hebben met bijvoorbeeld depressie, ADHD of een vorm van autisme. Wanneer een hoogbegaafd kind of hoogbegaafde puber al op jonge leeftijd ten onrechte bestempeld (labelen) een etiket hoogbegaafd opgeplakt krijgt, heeft dat gevolgen voor het welzijn van het kind en het gezin. Bij hulpverleners en leerkrachten is niet altijd voldoende kennis over en aandacht voor hoogbegaafdheid met de bijbehorende typische kenmerken. Anderzijds kunnen hoogbegaafden hun problemen ook op slimme wijze maskeren, waardoor niet ontdekt wordt dat je naast heel slim ook dyslexie of een ander probleem hebt. Hoeveel hoogbegaafde leerlingen daardoor vastlopen op school is onbekend.

Een begaafdheidsonderzoek blijft daarnaast een momentopname en de resultaten dienen met voorzichtigheid en vooral met nuance bekeken en geïnterpreteerd te worden. Het is slechts een middel om een stukje van dat gehele plaatje in beeld te krijgen en de behoeften van het kind in beeld te brengen. Weet ook dat het uiteindelijk niet zozeer om het labeltje gaat en dat je aan niemand iets hoeft te bewijzen. Het label kan ook een grote en ongewenste prestatiedruk met zich meebrengen. Wat doen labels met je identiteit? Het gaat er niet om welk label je hebt, het gaat erom dat jij jezelf beter leert kennen, wat het voor jouw betekent en wat je nodig hebt.

Aangeboren intelligentie heeft vele voordelen, maar het is geen garantie voor succes of geluk. De keerzijde van zeer begaafd zijn of een hoog IQ hebben, is dat dat voor anderen niet geldt en jij dus afsteekt bij die anderen. Dit wordt door de omgeving niet altijd goed begrepen. Dit anders-zijn is lastig in contacten en ontmoetingen. Er zijn ook situaties in de maatschappij waarin hoogbegaafdheid wordt gelijk gesteld aan probleemgedrag. Dan ook nog een legitieme vraag: Is dit kind echt hoogbegaafd, of willen die ouders dat gewoon heel graag dat dit zo is?

Wat betekent Meervoudig Hoogbegaafd (MHB)? Dit verwijst naar kinderen die niet alleen in één, maar op meerdere gebieden uitzonderlijke vaardigheden of intelligentie vertonen. Dit kan variëren van academische vakken zoals wiskunde en taal tot creatieve domeinen zoals muziek en kunst, en zelfs op sociaal-emotioneel vlak.

Wat zijn modeziektes? Wat is een nieuwetijdskind? Wat is generatie slapjanus? Is hoogsensitief zijn een diagnose? Wat zijn de voordelen van tegenslag? Moet je alles geloven wat je denkt? Kan ik mijn kwetsbaarheid omzetten in kracht? Wat betekent mind-body connection? Is mijn lichaam sterker dan mijn geest? Waarom moet je altijd doen wat je niet durft? Wat betekent macht der gewoonte? Wat is veranderingsbereidheid? Kun je je brein herprogrammeren? Wat betekent mentale vorming? Wat is vindingrijkheid? Wat is oog-hand coördinatie? Wat is mental stretching? Wat is een mentale reset? Wat is een adaptieve mindset? Wat is veranderingsbereidheid? Neem jij tijd om te ontladen? Wat is een emotionele uitbarsting? Wat doet de combinatie zelfbeheersing en respect? Wat zijn de voordelen van tegenslag? Is iets wat ongemakkelijk is, ook meteen onverantwoord?

Klik hier voor ons
This is default text for notification bar