Wat houdt de VOC in?

In de zeventiende eeuw groeit in Europa de behoefte aan luxeproducten van overzee: specerijen, suiker, koffie, thee en porselein. Handelaren verdringen zich om aan deze vraag te voldoen. Maar voor kleine ondernemingen zijn verre reizen naar Azië, Afrika of Amerika kostbaar en gevaarlijk. Nieuwe compagnieën moeten deze overzeese handel organiseren.

Om die onderlinge concurrentie in te dammen neemt Johan van Oldenbarnevelt het initiatief om zes handelsbedrijven samen te voegen in de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Op 20 maart 1602 verkrijgt de VOC het Nederlandse monopolie op alle handel in de Aziatische wateren vanaf Kaap de Goede Hoop. De VOC was daarnaast een kapitalistische onderneming, wat betekende dat de aandeelhouders, vaak ambtenaren of kooplieden, zoveel mogelijk winst wilden maken. De Verenigde Oost-Indische Compagnie is de eerste multinational ter wereld.

De VOC ontwikkelt zich tot een gevreesde macht en oorlogsmachine. In naam van de Republiek mag de compagnie verdragen sluiten, oorlogen voeren en veroverde gebieden besturen. De handel gaat vaak gepaard met geweld. De compagnie bouwt forten in onder meer het huidige Zuid-Afrika, India, Sri Lanka en Makassar. Twee eeuwen lang zou deze compagnie het monopolie hebben op de overzeese handel tussen de Republiek en Azië en binnen Azië. De succesvolle handel droeg bij aan de Gouden Eeuw.

De wereldhandel brengt steden als Amsterdam tot grote bloei waarin naast de handel ook de kunst tot bloei komt. Schilders als Rembrandt krijgen belangrijke opdrachten voor het maken van portretten van kooplui. Een belangrijke VOC-leider, Jan Pieterszoon Coen, verovert in 1619 de stad Jayakarta (Jakarta) en sticht er Batavia, vernoemd naar de Bataven.

Omdat de bevolking van de eilanden bijna geheel is uitgeroeid, moet de werkkracht voor de plantages ergens anders vandaan komen. Opvallend is dat tot ver in de achttiende eeuw de slavernij in Indië omvangrijker is dan die in de westelijke koloniën. Rond 1750 leven er naar schatting zo’n 75.500 tot slaaf gemaakten in Aziatische vestigingen van de VOC. Nederlanders kopen de tot slaaf gemaakten vooral in gebieden die in nood verkeren. Wanneer ergens droogte of hongersnood heerst, oogsten mislukken of een natuurramp plaatsvindt, zijn de tot slaaf gemaakten stukken goedkoper dan normaal. Vaak worden ook kinderen als slaaf verkocht door hun ouders.

Na de Gouden Eeuw gaat het bergafwaarts met VOC. Door toegenomen buitenlandse concurrentie, hoge kosten en corruptie lijdt de compagnie verliezen. De genadeklap is de Vierde Engelse Oorlog (1780 – 1784). De Engelsen slagen erin om de handel tussen Europa en Azië te blokkeren en belangrijke handelsposten van de Nederlanders in te nemen. Omdat hierdoor geen producten meer uit Indië naar de Nederlanden vervoerd kunnen worden, lopen de schulden van de VOC op. Dit leidt tot de opheffing van de compagnie in 1799.

De Gouden Eeuw heeft twee kanten. Aan de ene kant staan de rijkdom en macht van de Republiek. Steeds vaker komt echter ook de keerzijde van deze Gouden Eeuw ter sprake, waarin geweld, overheersing en slavernij centraal staan.

Wat is KNIL? Werden er ook militairen uit het Nederlandse leger voor een bepaalde periode bij het KNIL gedetacheerd? Wie was klokkenluider Joop Hueting? Wat is de Bersiap-periode? Wat is Indisch zwijgen? Wat is de betekenis van Merdeka? Wat betekent Tempo Doeloe? Wat waren contractpensions? Waar ging de Atjeh oorlog over? Wat werd er afgesproken in het Akkoord van Linggadjati? Wat was de T-Brigade? Wat betekent tjingtjangen? Wat is een vreemdelingenlegioen? Wat zijn Military Martial Arts? Wat zijn jungletrainingen? Wat is hand-to-hand combat training? Wat is een militaire survival training? Waarom noemen ze Indo’s pinda’s? Waarom noemen ze Indo’s blauwe? Wat is de link tussen Legionairs en het KNIL? Wat is de Pakan Baroe spoorlijn? Wat wordt er bedoeld met politionele acties? Wat wordt er bedoeld met zuiveringsacties? Wat deden oorlogsvrijwilligers in Nederlands-Indië? Wie is Zwarte Sinterklaas? Wat is een spijtoptant? Wat zijn ploppers in Nederlands-Indië?

Wil je meer weten over KNIL of zoek je informatie over een ouder of voorouder die bij het KNIL zat, dan kun je terecht bij Nationaal Archief of Nationaal Militair Museum.