Wat zijn Peranakan-Chinezen?

Lang voordat Europeanen voet aan wal zetten in de Indonesische archipel, hadden zich hier al Chinezen gevestigd. De Chinezen in Indonesië horen deels tot de Peranakan-Chinezen, die in Nederland, in Indische kring, ook wel Indo-Chinezen genoemd worden.

In september 1943 arresteert de Tokkeitai (de militaire politie van de Japanse marine) honderden Indonesische bestuursambtenaren, artsen, Chinese handelaren en leden van de lokale sultanaatsfamilies in Pontianak, West Borneo.

Zij worden ervan beschuldigd voorbereidingen te treffen voor de terugkeer van het Nederlandse bestuur. Hevige martelingen volgen, bekentenissen en namen afgedwongen. Uiteindelijk leidt dit tot ruim 1400 arrestaties. In mei 1944 worden tientallen gevangenen door de krijgsraad tot de doodstraf veroordeeld en geëxecuteerd. Voor ruim duizend gevangenen vindt executie plaats zonder enig vorm van proces. De meerderheid van hen is Chinees. De samenzwering is nooit aangetoond. In de naoorlogse berechting van deze zaak blijkt dat de Chinezen hoofdzakelijk zijn gearresteerd om hun geld en bezittingen.

Dit zogeheten Pontianak complot geeft beknopt de hachelijke positie weer van vele duizenden Chinezen tijdens de Japanse bezetting. Zij waren bij voorbaat verdacht om hun pro-Nederlandse gezindheid en een gewilde prooi om hun geld en bezit.

In de periode 1945-1959 vestigde zevenentwintig procent van de Indonesische Peranakan-Chinezen zich in Nederland. In de periode 1960-1969 achtenveertig procent en in de periode 1970-1979 tweeëntwintig procent. Na 1919 moesten huwelijken van Chinezen in Nederlands Indië voldoen
aan de Nederlandse wetgeving.

Peranakan-Chinezen is de term die gebruikt wordt om de eerste Chinezen in Nusantara (Indische Archipel), die het huidige Singapore, Maleisië en Indonesië omvat, aan te duiden. Peranakan wordt ook gebruikt om Arabische Indonesiërs te beschrijven, maar Chinese Indonesiërs zijn anders. In het Maleis en Indonesisch betekent het woord peranakan “afstammelingen”. In hun cultuur zijn Chinese tradities vermengd met die uit de Indonesische archipel om te assimileren in de lokale gemeenschappen. Hun dienstbaarheid en hun vlijt maakten hen echter ook tot zeer geschikte onderdanen.

Aan Indonesische zijde was men er vaak van overtuigd dat Chinezen pro-Nederland en dus anti-Republiek waren. Zodra er tegenslagen of problemen optraden kregen de Chinezen de schuld in de schoenen geschoven.

Ook het beleid van de Indonesische regering heeft hier een grote rol in gespeeld. Chinese uithangborden waren onder Soeharto verboden en tussen 1963 en 1967 werd de Chinezen dringend aanbevolen hun namen te veranderen in Indonesisch klinkende namen. Niet alle Chinese Indonesiërs hebben hieraan gehoor gegeven. Daarom zijn er nog enkele met Chinese namen. Ze worden op Nederlandse wijze gespeld en de personen zijn meestal voor de oprichting van de Republiek Indonesië geboren.

In 1963 braken ernstige anti-Chinese rellen uit op Java. De coup op 30 september 1965 resulteerde in de sluiting van Chinese scholen en het verbod van de Chinese pers. Vele peranakan Chinezen probeerden weg te komen uit het land. Na de Indonesische onafhankelijkheid en na de val van president Soekarno in 1966 emigreerde een deel van deze Chinese families naar Nederland, op weg naar een nieuwe toekomst. Tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog werden vele Chinese Indonesiërs het slachtoffer van mishandeling, diefstal en moord door soldaten van de Tentara Nasional Indonesia. In Lumbuk Alung werd vrijwel de hele Chinese buurt door de Tentara Nasional Indonesia met de grond gelijk gemaakt.

In 1924 werd het eerste Chinese restaurant in Amsterdam geopend. De terugkeer van Indische repatrianten, onder wie 50.000 Peranakan-Chinezen, betekende een groot publiek met een oosterse smaak. Hierop werd door de Chinese gemeenschap ingespeeld met de typisch Hollandse combinatie ‘Chinees-Indisch’ restaurant.

Wat is KNIL? Werden er ook militairen uit het Nederlandse leger voor een bepaalde periode bij het KNIL gedetacheerd? Waarom praten KNIL militairen niet over vroeger? Wat deden oorlogsvrijwilligers in Nederlands-Indië? Wat is de Bersiap-periode? Wat is de betekenis van Merdeka? Wat betekent Tempo Doeloe? Wat waren contractpensions? Wat was de T-Brigade? Wat is een vreemdelingenlegioen? Waarom noemen ze Indo’s pinda’s? Waarom noemen ze Indo’s blauwe? Waar ging de Atjeh oorlog over? Wat werd er afgesproken in het Akkoord van Linggadjati? Wat betekent tjingtjangen? Wie waren het legioen van de rechtvaardige vorst? Wie was klokkenluider Joop Hueting? Wat is Indisch zwijgen? Wat is de link tussen Legionairs en het KNIL? Wat is de Pakan Baroe spoorlijn? Wat wordt er bedoeld met politionele acties? Wat wordt er bedoeld met zuiveringsacties? Wie is Zwarte Sinterklaas? Wat is een spijtoptant? Wat zijn ploppers in Nederlands-Indië? Wat is een spijtoptant? Wanneer was de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië? Wat is er op 17 augustus? Waarom bood premier Rutte zijn diepe excuses aan inzake de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog? Wat is Operatie Product? Wat is Operatie Kraai? Wat is een Anak Kolong? Wat is een Ereteken voor Orde en Vrede?